Phanh đĩa ô tô là một trong những bộ phận an toàn quan trọng nhất trên xe, quyết định khả năng dừng xe nhanh và chính xác. Trong quá trình học lái, hiểu rõ cấu tạo và cách hoạt động của phanh đĩa giúp học viên chủ động hơn khi xử lý các tình huống trên đường. Bài viết dưới đây sẽ chia sẻ chi tiết về phanh đĩa, ưu nhược điểm cũng như cách sử dụng an toàn cho người mới lái.
Phanh đĩa ô tô là gì?
Phanh đĩa ô tô là hệ thống phanh sử dụng đĩa kim loại gắn vào bánh xe, má phanh và cụm kẹp phanh để tạo ma sát làm giảm tốc độ xe. Khi người lái đạp bàn đạp phanh, áp lực dầu phanh truyền tới cụm kẹp, ép má phanh vào bề mặt đĩa quay. Ma sát sinh ra khiến bánh xe giảm tốc, từ đó giúp xe dừng lại an toàn và đúng lúc.
Vai trò của phanh trong quá trình lái xe
Trong mọi khóa học lái xe, giáo viên đều nhấn mạnh phanh là “vũ khí” an toàn quan trọng nhất của người lái. Phanh tốt giúp người điều khiển xử lý được các tình huống bất ngờ như xe phía trước phanh gấp hay người đi bộ băng qua đường. Đặc biệt trong đô thị đông đúc, việc điều tiết tốc độ bằng phanh đúng kỹ thuật sẽ hạn chế va chạm và giúp người mới tự tin hơn.
Phân biệt phanh đĩa và phanh tang trống
Trên ô tô hiện nay phổ biến hai loại phanh chính là phanh đĩa và phanh tang trống. Phanh tang trống sử dụng trống tròn, má phanh nằm bên trong, còn phanh đĩa dùng đĩa phanh lộ ra ngoài. Phanh đĩa tản nhiệt tốt hơn, phản hồi nhanh và dễ kiểm soát lực phanh, vì vậy thường được dùng cho bánh trước hoặc cả bốn bánh trên các dòng xe đời mới. Trong khi đó, phanh tang trống vẫn được dùng nhiều cho bánh sau để tối ưu chi phí.
Phanh đĩa ô tô cấu tạo gồm những bộ phận nào?
Phanh đĩa ô tô dù nhìn đơn giản nhưng cấu tạo gồm nhiều chi tiết làm việc đồng bộ với nhau. Hiểu từng bộ phận sẽ giúp học viên khi bảo dưỡng hay nghe tư vấn kỹ thuật không bị bỡ ngỡ. Đồng thời, đây cũng là kiến thức thường xuất hiện trong các câu hỏi lý thuyết thi bằng lái B1, B2.
Đĩa phanh (rotor)
Đĩa phanh là chi tiết kim loại được lắp cố định trên moay-ơ bánh xe, quay cùng tốc độ với bánh. Khi phanh, má phanh ép chặt vào hai mặt của đĩa, tạo ra lực ma sát lớn. Một số loại đĩa được khoan lỗ hay phay rãnh để tăng khả năng tản nhiệt, giảm hiện tượng mất phanh khi phanh liên tục ở tốc độ cao hoặc đổ đèo dài. Việc đĩa phanh bị mòn, xước sâu hay cong vênh sẽ làm xe rung, kêu rít khi phanh.
Cụm kẹp phanh (caliper)
Cụm kẹp phanh là bộ phận ôm lấy đĩa, bên trong chứa piston và má phanh. Khi người lái đạp phanh, dầu từ xy lanh chính truyền tới piston trong cụm kẹp, đẩy má phanh ép vào đĩa. Có hai dạng kẹp phanh phổ biến là loại cố định và loại trượt. Trên các xe du lịch, loại kẹp trượt được dùng nhiều vì cấu tạo đơn giản, dễ bảo dưỡng và chi phí hợp lý cho người dùng phổ thông.
Má phanh (bố thắng)
Má phanh là phần tiếp xúc trực tiếp với đĩa, làm từ vật liệu ma sát chịu nhiệt cao. Theo thời gian, má phanh sẽ bị mòn dần và cần thay thế định kỳ để đảm bảo hiệu quả phanh. Khi má phanh mòn quá giới hạn, tiếng rít kim loại hoặc cảm giác phanh kém sẽ xuất hiện. Trong quá trình học lái, người lái nên chú ý cảm nhận chân phanh, nếu thấy hành trình phanh dài hoặc kém ăn thì nên cho xe kiểm tra ngay.
Phanh đĩa ô tô nguyên lý hoạt động ra sao?
Phanh đĩa ô tô làm việc theo nguyên lý biến lực đạp chân phanh thành áp suất dầu trong hệ thống. Áp suất này truyền qua các ống dẫn đến từng bánh xe, tác động lên piston trong cụm kẹp. Khi piston di chuyển, má phanh sẽ kẹp chặt lấy đĩa phanh đang quay. Lực ma sát xuất hiện giữa má phanh và đĩa sẽ làm giảm tốc độ quay, giúp xe chậm lại hoặc dừng hẳn tùy theo lực đạp.
Hỗ trợ của hệ thống ABS và các công nghệ an toàn
Trên các dòng xe hiện đại, hệ thống phanh đĩa thường được trang bị thêm ABS, EBD hay BA. ABS giúp chống bó cứng bánh xe khi phanh gấp, nhờ đó người lái vẫn điều khiển được hướng lái. EBD phân bổ lực phanh phù hợp cho từng bánh, còn BA hỗ trợ tăng lực phanh khẩn cấp. Khi học lái, học viên nên làm quen với cảm giác rung nhẹ ở bàn đạp khi ABS hoạt động để không bị hoang mang.
Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả phanh
Hiệu quả phanh không chỉ phụ thuộc vào cấu tạo phanh đĩa mà còn chịu tác động bởi lốp xe, tải trọng và mặt đường. Lốp mòn hoặc áp suất lốp không đạt chuẩn sẽ làm quãng đường phanh dài hơn. Khi chở nặng, người lái cần tăng khoảng cách an toàn và phán đoán tình huống sớm hơn. Trên đường trơn trượt, việc đạp phanh từ tốn, kết hợp giảm ga và về số phù hợp sẽ giúp xe ổn định hơn.
Kinh nghiệm sử dụng phanh đĩa ô tô an toàn cho người mới lái
Trong các khóa học lái xe, giáo viên luôn nhắc học viên không nên lạm dụng phanh mà phải kết hợp nhuần nhuyễn giữa ga, số và phanh. Việc phanh gấp liên tục vừa dễ gây mất kiểm soát vừa làm hệ thống phanh nóng, giảm hiệu quả. Khi gặp chướng ngại vật, người lái nên quan sát từ xa, nhả ga sớm rồi mới phanh dứt khoát để xe dừng đúng vị trí.
Thói quen bảo dưỡng phanh trong quá trình sử dụng xe
Để hệ thống phanh luôn hoạt động ổn định, người dùng cần kiểm tra định kỳ dầu phanh, má phanh và đĩa phanh. Dầu phanh nên được thay theo khuyến cáo của hãng để tránh ẩm, sôi khi nhiệt độ cao. Khi bảo dưỡng định kỳ, học viên nên yêu cầu kỹ thuật viên kiểm tra độ dày má phanh và bề mặt đĩa. Phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường sẽ tránh được những nguy cơ mất an toàn khi di chuyển.
Lưu ý khi xuống dốc và chạy đường dài
Khi điều khiển xe xuống dốc, người lái không nên chỉ dựa vào phanh đĩa mà cần kết hợp phanh động cơ bằng cách về số thấp. Giữ chân phanh liên tục sẽ làm phanh nóng, dẫn đến hiện tượng mất phanh rất nguy hiểm. Trên đường dài, nên duy trì tốc độ ổn định, giữ khoảng cách với xe phía trước và chỉ dùng phanh khi thực sự cần thiết. Thói quen này không chỉ bảo vệ hệ thống phanh mà còn giúp tiết kiệm nhiên liệu và giảm mệt mỏi cho người lái.
